نیان الکترونیک

گفتگو با خانم مهندس فاطمه سیستانی یکی از بنیانگذاران نیان الکترونیک با موضوع نقش آفرینی بانوان مهندس در موفقیت نیان الکترونیک در شماره 100 ماهنامه امواج برتر به چاپ رسید.
خانم مهندس سیستانی، رئیس هیئت مدیره نیان الکترونیک در این مصاحبه از روزهای آغاز به کار گروه صنعتی نیان و موفقیت ها و شکست هایی که در این راه پرفراز و نشیب وجود داشت، سخن گفته است.

در ادامه متن کامل مربوط به مصاحبه خانم مهندس سیستانی درج شده است.

از روزهای آغاز به كار نيان الكترونيك بگوييد، از شكست ها و موفقيت هايی كه در شروع كار وجود داشت.
زيرزمين خانه ی پدری همسرم پر از وسايل قديمی و با ارزش بود، وسايل را خالی كرديم تا فضايي برای كار كردن ايجاد شود. اين فضا برای شروع كار ما نعمت بزرگی بود. بيشك تبديل يك كارگاه كوچك به آن چه اكنون به عنوان نيان الكترونيك شناخته ميشود كار بسيار دشواری بود. شروع كار از يك فضای كوچك و سپس طراحی و توليد محصولات و همزمان سازماندهی سيستمی كه همواره بايد در سازمان اجرا شود، كار ساده ای نبود. ما پيوسته به فكر سازماندهی جريان های مجموعه بوديم و برای شكل دهی و استانداردسازی فرايندها بسيار تلاش كرديم. نياز به پشتكار بسيار زياد و جنگندگی بالايی بود. از ابتدای كار آگاه بوديم كه با مشكلات زيادی روبه رو خواهيم شد اما تصميم گرفتيم ترس را دور كنيم و با قدرت به كار ادامه بدهيم. هيچ مسيری هموار نيست و ما هم شكستها و زمين خوردن هايی را تجربه كرده ايم و نكته ی مهم اين است كه اينها را به عنوان بخشی از فرايند كاری قبول كرديم. اين انتظار كه كار جديدی شروع شود و همه چيز به طور كامل و بدون عيب و نقص پيش برود و مشكلی سر راه قرار نگيرد، واقع گرايانه نيست. اما اعتقاد به موفقيت كه هميشه در روحيات مهندس چمنيان وجود داشت برای من هم الهام بخش بود و با قبول اين كه مشكلات جزيی از مسير هستند، از آنها نهراسيديم و به دنبال پيدا كردن راهی برای حل آنها بوديم. در واقع سازندگی و مبارزه با مشكلات، بخشی از تفكر مهندسی است. ما كار را با دست خالي اما با اراده آغاز كرديم و شاهد بوديم محصولی كه با زحمت فراوان طراحی ميشود ممكن است مورد قبول قرار نگيرد. شركت در مناقصه ها با دست خالی و بدون پشتوانه و حمايت مالي و در حاليكه تهيه و تامين يك ضمانتنامه بانكی هم ميسر نميشد كار آسانی نبود. اما همه ی اينها بخشی از كار بود. اعتقاد به موفقيت بدون قبول مشكلات راه به جايی نميبرد.

بيشتر فعاليت های شما در كدام بخش سازمان بود؟
در ابتدای كار، طراحی محصول و فروش و بازاريابی بيشتر بر عهده ی آقای مهندس چمنيان بود و من هم بيشتر در سيستم پياده سازی توليد و بهبود مستمر فرايندهای توليد متمركز بودم. طراحی محصول و فروش آن، كار سختی بود و نياز به انرژی بالايی داشت چون از يك سو سياست مهندسی معكوس در برنامه های طراحی ما وجود نداشت و بايد تمام كارها از صفر تا صد طراحی ميشد و از سوی ديگر فروش و بازاريابی محصول برای شركت نوپايی كه كارنامه و سابقه ی چندانی نداشت سخت بود. كار من در بحث توليد و بهبود فرايندهای توليد تا جايي ادامه يافت كه اين بخش سروسامان گرفت و توانستم آن را به مهندسان جوانتر واگذار كنم. پس از آن به فرايندهای پشتيبانیمانند فرايند آيتي، برنامه ريزی توليد، پياده سازی سيستمها و استانداردها پرداختم. استاندارد 9001 نخستين استانداردی بود كه در سال 1382 موفق به پياده سازی و دريافت گواهينامه ی آن شديم.
واحد منابع انساني مقصد بعدی من بود. جذب مهندسان جوان و آموزش آنها را در اين بخش به عنوان يك كار لذتبخش دنبال كردم تا بتوانم همراه و همپاي جوانان در سازمان حركت كنم، دغدغههاي آنها را بشناسم و آنها را با محيط سازماني و كار آشنا نمايم. يكی از ماموريت هايی كه از همان ابتدا در سازمان تعريف شده بود بهره گيری از نيروهای جوان داخل كشور و ايجاد خودباوری در جوانان بود. اعتقاد داشتيم در سايه ی اين خودباوری است كه آنها ميتوانند با آرامش و انگيزه در محيط كار به راحتی فعاليت كنند. بنابراين ايجاد تعهد سازمانی و افزايش انگيزه و بهره وری در مهندسان جوان را سال ها از طريق آموزش و فرايندسازی در اين حوزه دنبال كردم.

كاركردن در حوزه های مختلف يك اجبار و ضرورت سازمانی بود يا علاقمندی به كسب تجربه در زمينه های مختلف؟
تجربه در حوزه های مختلف، خصوصيت كارآفرينی و لازمه ی آن است. در كار توليدی گلوگاه های مختلفی وجود دارد و در يك سازمان نوپا لازم است بنيانگذاران آن در زمينه های مختلف سررشته داشته باشند و آگاهی و مطالعه ی خود را در زمينه های مختلف افزايش دهند. در شروع كار لازم بود برای كاهش بار مالی سازمان بسياری از كارها مانند امور حسابداری و مالي را هم خودمان انجام دهيم و اين موضوع نيازمند دانستن قوانين، مقررات و واژههاي اين حوزه بود. اما وقتی سازمان اندكی قوت گرفت بايد به سمت جانشين پروروی و واگذاری كارها به نيروهای تازه وارد حركت مي كرديم. از طرف ديگر يك مدير موفق بايد از بخش های مختلف حوزه كاری اطلاعاتی كسب نموده باشد تا بتواند به درستی مديريت كند. 
البته این مساله مرتبط با مراحل رشد سازمانی نیز می باشد. در مراحل مختلف رشد که فرآیندهای کاری در حال شکل گیری هستند مثلا «طراحی، تولید، فروش و…»، حضور بنیانگذاران در فرآیندهای نوپا در سازمان، به سرعتِ شکل گیری و بهبود آن فرآیند، کمک دو چندان خواهد کرد.

همكار بودن با همسر يك چالش است يا فرصت؟
به اعتقاد من اين موضوع يك توانمندی است. ما هر دو، هرگز در محيط كار به نقش همسر بودن توجه نداريم و در محيط كار همكار هستيم. كار حرفه ای به ما آموخته است كه نقش های خودمان را بشناسيم و برخي از نسبتها بر كار اثرگذار نباشد. هر دو معتقد هستيم كه نبايد نقش سازمانی شخص در محيط كار فراموش شود. ممكن است در محيط خانه در مورد مسايل كاری گفتوگويی صورت بگيرد اما در همه ی زندگي ها مسايل و مشكلاتی وجود دارد كه محيط كار صنعتی و شيوه های سازمانی اجازه نميدهد موضوع های ديگری بر مسايل كاری اثر بگذارد. در سازمان نيان الكترونيك پيشرفت های مالي هرگز به عنوان هدف تعريف نشد و به ويژه در سال های آغازين تنها پوشش هزينه های شركت مانند پرداخت های بيمه ای مورد نظر بود و همه ی تلاش ما برای دستيابی به يك محصول خوب و رساندن آن به دست مشتری يا برنده شدن در يك مناقصه بود. هدف، انجام يك كار بی عيب و نقص با استفاده از توان موجود در شركت بود و هر چيزی كه ميتوانست به اين فرايند كمك كند با نگاه مثبت مورد توجه قرار ميگرفت. در اين شرايط، سالها كنار هم كار كردن را تجربه كرده ايم.

زنان مهندس در كار با چه چالش هايی روبه رو هستند؟ از چالش های خودتان بگوييد.
من اعتقاد دارم يكی از مهمترين عوامل پيشرفت در كار، انجام كار عميق است. رسيدن به عمق كار، نيازمند صرف وقت زيادی است، به ويژه اگر كسی بخواهد به يك كار تخصصی يا مهندسی بپردازد علاوه بر تلاش و تمركز برای انجام آن بايد همواره مطالعه كند و اطلاعاتش را به روز نگهدارد و اين يكی از چالش هايی است كه زنان مهندس با آن مواجه هستند. زنان از يك طرف بايد وقت زيادی را برای انجام وظيفه های شغلي و به روز كردن اطلاعات خود صرف كنند و از طرف ديگر با توجه به نقش های ديگری مانند نقش همسری، مادری و فرزندی كه در زندگی دارند وقت بگذارند. وقتي كسی تمام وقت خود را صرف انجام يك كار می كند، كيفيت انجام كارش بهبود پيدا می كند و امكان پيشرفت در آن كار و ارتقای مسووليت ها و پست های مهمتر هم برای او فراهم می شود. اگر بانوان مهندس به دنبال پذيرش مسووليت های مهمتر كاری در جامعه هستند تا بتوانند شغل های خاصتری را در جامعه پوشش دهند، بايد بيشتر از مردان تلاش كنند. تحقيقات در زمينه ی زنان مهندس نشان مي دهد درصد بالايی از آنها تنها در يك بازه ی زمانی كوتاه به كار مي پردازند و بعد از مدتي از كار خود كناره گيری ميكنند و با وجود توانمندی هايی كه دارند نمی توانند در بازار كار بمانند. در عرصه ی كارهای فنی و اجرايي به طور حتم چالش ها بيشتر است و نوع نگاه جامعه هم اين چالش ها و سختی ها را افزايش می دهد.

چگونه می شود از اين چالش ها عبور كرد؟
البته از نگاه من اين ها قابل حل هستند و آنقدر پيچيده نيستند كه نتوان از آنها عبور كرد. اگر خانم ها بر اين چالش ها پيروز شوند فرصت های خوبي برای اشتغال در دسترس خواهند داشت. آمار نشان می دهد كه كارفرمايان علاقمند هستند از نيروهای كار خانم بيشتر استفاده كنند و بسياری از آنها صداقت و صبوری و مديريت پذيری بيشتر خانم ها در محيط كار را دليل اين رويكرد مي دانند. بازيگران زيادی در مورد اشتغال خانم ها و ميزان حضور آنها در محيط های كاری به ايفای نقش مي پردازند. در نظام آموزشی ما، گاهی ترس و سركوب خلاقيت بروز می نمايد كه البته اين فقط مربوط به دختران كه با كليشه های جنسيتی به اين موضوع وارد می شوند نيست بلكه در مورد پسران هم صادق است. حمايت قوانين و دولت از اشتغال زنان و كارفرمايانی كه بتوانند فضای شغلی دور از تبعيض و با شرايط يكسان برای زن و مرد فراهم كنند در زمينه ی ورود بيشتر اين بخش از جامعه به بازار كار كمك می كند. همراهی همسران هم می تواند به بهبود اين موضوع كمك كند. اما مهمترين عامل خود زنان مهندس هستند كه نقش مهمتری دارند. نوع نگرش زنان مهندس می تواند بر نابرابری جنسيتی مهر باطل يا تاييد بزند. به طور حتم كسی كه با خودسرزنشگری و ناراحتی از اينكه نمی تواند برای خانواده وقت بيشتری بگذارد، دچار عذاب وجدان می شود و از بازار كار فاصله می گيرد را با هيچ حمايت ديگری نمی توان به محيط كار بازگرداند. به اعتقاد من زن بايد به جای فدا شدن در محيط خانواده، به مديريت خانواده و مديريت زمان بپردازد تا با كمترين زمان، بهترين نتيجه را بگيرد و با بهره وری بيشتر حضور مفيد در خانه و محيط كار را با هم تجربه كند و موازنه منطقی بين اين دو ايجاد نمايد.
يك زن می تواند با استفاده درست از توان روحی و جسمي بسيار بالايی كه دارد، در هر دو محيط كار و خانواده موثر باشد. برای فرزندان نسل جديد مهندس بودن مادران بسيار جذابيت دارد و اين موضوع می تواند انگيزه بانوان را برای انجام كارهای مهندسی و حفظ مشاغل مهندسی دوچندان كند. زنان مهندس علاوه بر موفقيت در محيط كار كه ناشی از دقت بسيار بالای آنان است، می توانند با افزايش مهارت های ارتباطی خود با فرزندان هم ارتباط خوبی برقرار كنند و با كسب مهارت های تربيتی و شناخت كافی از اين حوزه و آگاهی از مراحل رشد فرزندان دغدغه های محيط خانواده را كاهش دهند، موضوعی كه بيگمان در افزايش بهره وری او در محيط كار هم اثرگذار خواهد بود. گاهي وقتها بی توجهی به اين مسايل باعث می شود كه يك زن به تنهايی به جنگ مشكلات برود و در نبود قوانين حمايتی در انجام برخي از كارها ناتوان به نظر برسد.

جمله پشت سر یک مرد موفق یک زن موفق هست را بارها شنیده ایم به نظر شما پشت سر یك زن موفق چه کسی ايستاده است؟
با اين كه به توانمندی آقای مهندس چمنيان تا آنجا  اعتقاد دارم كه مي تواند فرصت های فراوانی را براي پيشرفت كارها از نقطه ی صفر ايجاد نمايد اما به اين هم اعتقاد دارم كه يك مرد همواره در كنار خود به يك همراه نياز دارد، اگر من به عنوان همسر بتوانم آرامش لازم را  فراهم كنم و از ايده ها و كارهای پيشرو به نوعی حمايت كنم و مانعی در مسير پيشرفت نباشم، در موفقيت او نقش خواهم داشت. بايد باور كنيم سختی ها و مشكلات، بخشی از كار و زندگی هستند و با وجود همه ی آنها بايد برای يك كارآفرين آرامش خيال ايجاد شود تا او بتواند در كار موفق باشد. موفقيت نيازمند تلاش و صرف وقت و انرژی است. شتاب در رسيدن به رفاه، انسان را از رسيدن به اهداف دور می كند و سازمان برای بارور شدن نيازمند مراقبت و زمان است اما زمانی كه درخت يك سازمان به بار بنشيند، می توان آن را به راحتي به جوان های با استعداد سپرد و اطمينان داشت كه فرايند موفقيت سازمان، بدون حضور دائمی بنيانگذاران آن متوقف نخواهد شد. ما در نيان الكترونيك ساختارسازی مناسب را در اين زمينه انجام داديم و اين با قبول ريسك و پرهيز از ممانعت در پياده سازی ايده ها ممكن شده است. باور دارم بزرگترين همراهی، مانع نشدن است. وجود واژه و باوری به نام «عشق» در بين كارآفرينان، يكی از مهمترين عوامل موفقيت است. وقتی تمام وجود شخص سرشار از انگيزه های انجام يك كار و حركت در آن مسير می شود مشكلات و موانع نه تنها آزاردهنده نيستند، بلكه خود به يك عامل انگيزشی تبديل می شوند و شيريني حل آنها، انرژی لازم را برای ادامه راه فراهم می كند. در اين شرايط وجود ارزش های اخلاقی باعث پرهيز از آسيب به ديگران، بهره وری و ايجاد ارزش افزوده می شود و نتيجه ی آن به جای مانع شدن، همراهی و همگامی و همدلی را در كارها رقم می زند. 

آيا استفاده از واژه های جنسيتی در عنوان هايی مانند كارآفرينی و مهندسی را درست می دانيد يا اعتقاد داريد اين عنوان ها بايد با نگاه فراجنسيتی مورد توجه قرار گيرند؟
به طور حتم تفاوت هايی بين يك زن كارآفرين و يك كارآفرين مرد وجود دارد. برخي از خصوصيات مانند روحيه سختكوشی، جنگندگی، نقدپذيری و مانند اين ها، مشترك هستند اما بايد محدوديت های اجتماعي، فرهنگی و فيزيولوژيكی مورد توجه باشد. نمی توان بدون در نظر گرفتن تلاشی كه يك زن برای ايجاد تعادل بين محيط كار و فضای خانواده انجام می دهد او را با يك مرد مقايسه كرد. در مورد علاقمندی ها و توانمندی ها هم، همين موضوع وجود دارد. تحقيقاتی كه در كشورهايی مانند امريكا صورت گرفته است نشان می دهد زنان تنها 24 درصد از مشاغل معروف به STEM يا همان Science Technology Engineering Math را در اختيار دارند و اين نشان می دهد كه زنان خودشان كمتر به دنبال شغل های علوم و فناوری و مهندسی و رياضی هستند. جامعه ی جهانی هم سعی دارد با برنامه ريزی ها و برگزاری سمينارها و كنفرانس های مختلف، زنان و دختران را از دوران كودكی به سمت اين شغل ها سوق دهد و عدد 24 درصد هم نشان می دهد اين كار شدنی است و می توان در جامعه به آن دست يافت و آن را افزايش داد.
سال 1366 و وقتی من به گرايش قدرت در مهندسی برق رفتم، نخستين سالی بود كه پذيرش خانم ها در اين گرايش شروع شده بود اما از همانجا چالش برای ما آغاز شده بود. گاهی خشونت محيط كار هم بر انتخاب شغل اثرگذار است و شايد با روحيات يك زن سازگار نباشد مانند اين باور كه محيط های كاری معادن و نيروگاه ها برای خانم ها مناسب نيست. در اين شرايط عشق و علاقه است كه سختی كارها را آسان می كند. 

با اين ديدگاه، برای شخص شما در استخدام نيرو، خانم ها  يا آقايان، كداميك برتری دارند؟
استخدام متخصص بدون توجه به جنسيت. در حال حاضر توانمندسازی دختران و زنان از طريق آموزش برای ايجاد شرايط بهتر در محيط كار در سراسر دنيا و در تمام جوامع ضروری است. افزايش حضور زنان و سهيم شدن آنها در زنجيره ی ارزش و ايجاد ارزش افزوده به صورت پايا نياز جامعه است. در سازمان نيان الكترونيك سعي می شود فضای مناسبی برای كار بانوان به دور از تبعيض های جنسيتی ايجاد شود تا آنها بتوانند با غلبه بر چالش های ذهنی خودشان در محيطی كه احساس آرامش و امنيت می كنند به نحو مطلوب به كار بپردازند. سپردن مسووليت به خانمها، به صورت خودكار به توانمندسازی آنها كمك می كند و باعث می شود آنها تلاش كنند تا كار در بهترين سطح از كيفيت انجام شود، موضوعی كه خود به شكوفايی استعداد و خودباوری خانم ها منجر می شود. بر همين اساس در نيان الكترونيك شاهد حضور خانم ها در سطوح عالي مديريتی از هيات مديره تا معاونان و مديران بخش های مختلف تا طراحان و كارشناسان واحد طراحی، مديريت دانش، زنجيره خريد و تامين و بخش های بين الملل و توسعه ی شركت هستيم.
اما توجه به اين نكته مهم است كه محيط كار هم مانند يك محيط خانوادگی است كه زن و مرد كاملكنندهي يكديگر هستند. بخشهايي از كار به ظرافت زنانه نياز دارد و در جايي ديگر كار قدرت بدني مردها را ميطلبد. مردها و زنها بايد در كنار هم كار كنند تا به شناخت لازم از هم برسند و به روحيات و تفاوت های هم توجه كنند. ما در نيان الكترونيك تجربه ی شيرينی در اين زمينه داريم، رعايت برخي از مسايل به رقابت سالم بين زن و مرد در محيط كاری مي انجامد و باعث پيشرفت كارها و شكوفايي استعدادها می شود.
آنچه برای خانم ها اهميت دارد، داشتن الگو است. گاهي وقتها بانوان گمان می كنند در انجام يك كار خاص از توانايي لازم برخوردار نيستند. در اين شرايط وجود خانمي كه در رده های مختلف سازماني كار می كند، ذهنيت های منفی را در مورد توان خانم ها از بين می برد و آنها را به اين باور می رساند كه تنها شغل موفقيت آميز خانمها معلمی و پرستاری نيست.

در مقايسه با پزشكي، پرستاری و معلمی، كارهای مهندسی تا چه اندازه می تواند به وظایف اجتماعی و خانوادگی خانم ها نزدیک باشد؟
گاهی از سختي كارهای مهندسي برای خانمها سخن به ميان مي آيد اما پزشك هم مشكلات خودش را دارد. وقتي يك خانم، پزشك مي شود كسي تعجب نميكند با اينكه در پزشكي هم كارهای بسياری وجود دارند كه از كارهای مهندسی طاقت فرساترند و ممكن است پزشك از نظر روحی و عاطفي هم آسيب ببيند، اما در ذهنيت های جامعه و كليشه های دوران كودكي يك خانم به عنوان پزشك يا معلم پذيرفته شده است و يك زن مهندس بايد با تلاش، توانمندی های خود را به جامعه بقبولاند. هر شغلی می تواند با توجه به مهارت هايی كه فرد در آن كسب می كند، در جامعه تاثيرگذار باشد. مهارت هايی كه بانوان مهندس در قالب درس های دانشگاهی كسب می كنند علاوه بر توانمندی های فني مانند مهارت های كامپيوتری كه می تواند در محيط خانه كاربرد داشته باشد، وقتی به حل مسايل پيچيده می پردازند به مهارت های حل مساله هم دست پيدا می كنند و می توانند به بسياری از مشكلات زندگي هم به چشم يك مساله چند متغيره نگاه كنند و برای آنها راه حل های خوبي پيدا كنند. وقتي انسان باور می كند هر مساله يك راه حل بهينه دارد در مديريت خانواده موفقتر عمل می كند. مهندسی كه به روحيه ی سازندگي عادت كرده است، در زندگي هم از اين روحيه اثرپذير است و می تواند اين نوع نگرش ها را به فرزندانش هم منتقل كند.
اگر چه بسياري از چالش های بانوان شاغل به محيط كاری آنها مربوط می شود اما آنها هرگز ضعيف تر نيستد. يك زن از آنچنان قدرت و توان روحی و جسمی بالايی برخوردار است كه می تواند همزمان كه بر مسايل و پيچيدگي های كاری خود غلبه می كند، در عرصه ی زندگی هم با روحيه ی بالا حضور پيدا كند.

شايد يكی از بزرگترين چالش های زنان شاغل زمانی است كه فرزندی به دنيا می آورند و بر سر دوراهی انتخاب بين تمام وقت كنار فرزند ماندن و ادامه حضور در محيط كار  قرار می گيرند. شما تجربه ای در اين زمينه داشته ايد؟ 
بله. اين خصوصيت يك مادر است. من هم دچار چنين ترديدهايي شده ام اما تصميم گرفتم آنها را مديريت كنم. مادر وقتي در منزل است با تمام وجود و عاشقانه محبت می كند و اين انرژی زيادی مي طلبد و يكی از چالش های زنان شاغل به حساب می آيد. شايد راهش اين باشد كه وقت خود را تمام و كمال و عادلانه تقسيم كند. مديريت نمودن در اين زمينه خيلي مهم و البته سخت است. برخي از مشكلات جامعه هنوز به درستي حل نشده است و از سيستم اطمينان بخشی برخوردار نيست، حتي موضوع به ظاهر كم اهميتي مانند رفت و آمد فرزند به مهدكودك و مدرسه با نگرانی همراه است. بايد برای مسايل ريز و درشتی كه فرزندان با آن درگير هستند به صورت دقيق و ريشه ای فكر شود. اين برنامه ريزی از تنها نبودن فرزند، زمانی كه مادر يا پدر در خانه حضور ندارند تا برنامه ريزی برای در اختيار داشتن برخی از خدمات مانند رفت و آمد ايمن يا برنامه ريزی برای مسايل تربيتی را شامل می شود و اگر مديريت درستی بر آنها صورت نگيرد، باعث افزايش نگراني های آينده می شود. انتخاب يك برنامه درست و جداسازی برنامه های كاری از برنامه های خانوادگي بسيار مهم است. اگر قرار باشد مدام در خانه به فكر محيط كار باشيم و در محيط كار پيوسته به خانه فكر كنيم، باعث هدر رفت انرژی و افزايش نگراني خودمان خواهيم شد و در هيچ يك موفق نخواهيم بود. 

… و سخنی برای پايان گفتوگو
بر اساس تجربه به اين اعتقاد رسيده ام كه در تمام جامعه از سازمان ها و شركت ها گرفته تا نظام آموزشی بايد برنامه هايی تدوين شود تا از پتانسيل خانم ها به درستی استفاده شود. شجاعت، خلاقیت ذهن، انتقادپذیری و آموزش کار تیمی از همان دوران کودکی بايد شكل بگيرد. ذهن ثابت و ذهن قابل رشد موضوع مهمی است كه در بسياری از مدارس دنيا مورد توجه قرار دارد. ذهن قابل رشد بسياری از ساختارهای نادرست را در آينده از بين می برد. ديدگاه جامعه در مورد شغل زنان و ميزان و نوع حمايت خانواده ها و همسران از بانوان شاغل نيازمند اصلاح است. شايد تشكل ها بتوانند به اين اصلاح كمك كنند تا خانم ها بدون آسيب در جايگاه بهتری قرار گيرند.
دنيا به سرعت در حال پيشرفت است و ما نياز به ساختن و توسعه ی كشور داريم و نمی توان از ظرفيت بخش مهمی از جامعه برای اين توسعه استفاده نكرد و آن را هدر داد. خانم ها خودشان هم بايد انزوا طلبی را رها كنند و بپذيرند همه ی آنچه ثابت و استوار به نظر ميرسد هم قابل تغيير است. هرمان هسه سخن جالبی دارد كه برای پايان سخن از آن بهره می گيرم: 
«نیرویی جادویی در همه آغازها نهفته است که در زندگی راهنما و یاریگر است همیشه باید با پایان دادن کارها بکوشیم تا جادوی آغاز را حس کنیم».